Του Βλαχοθανάση ....

"... O Μήτρος Βλαχοθανάσης, εκ Βουνιχώρας της Φωκίδος, ήτο ονομαστός αρματωλός κατά τα μέσα του ΙΗ' αιώνος. Ο διάσημος Ανδρίτσος, ο πατήρ του Οδυσσέως, ήτο κατά την νεότητά του πρωτοπαλλήκαρον αυτού. Κατά το 1771, ότε ο Βλαχοθανάσης, υπέργηρως ών, είχεν αποφασίση να μεταβάλη βίον "για να πεθάνη ήσυχος 'ς στα χώματά του", ο Ανδρίτσος μελετών επίθεσιν κατά του Μουχτάρ πασά της Ναυπάκτου, και γινώσκων οπόσον πολύτιμος σύντροφος θα ήτο ο γέρων ψυχοπατέρας του, τον έπεισε να μετάσχη του αγώνος. Προ της Ναυπάκτου συνεπλάκησαν οι κλέφταις προς τον Μουχτάρ, ισχυροτάτας έχοντα δυνάμεις. Η μάχη διήρκει επί πολλάς ώρας, ότε ο γηραιός Βλαχοθανάσης ώρμησε με το ξίφος προς το κέντρον των εχθρών. Καίτοι δ'επληγώθη εις την χείρα και τον λαιμόν, επροχώρει, παρακολουθούμενος υπό του Γιάννη Ξυλικιώτη αλλά τραυματισθέντος καιρίως και τούτου, στραφείς όπως βοηθήση αυτόν, επληγώθη θανασίμως εις την κεφαλήν, και πίπτων παρεκάλει τους συντρόφους του να του πάρουν το κεφάλι. Ώρμησαν ούτοι όπως αποκομίσωσι τους νεκρούς και δεινός συνήφθη αγών, ότε προσδραμόντος εις επικουρίαν των Τούρκων του δερβέναγα της Ναυπάκτου Μητσομπόνου, μετά πολλών ανδρών ηναγκάσθησαν ν'αποχωρήσωσι, καταλιπόντες τους νεκρούς. Αι κεφαλαί αυτών απεκόπησαν υπό των Τούρκων και περιήχθησαν ύστερον προς επίδειξιν εις την Ναύπακτον και τα πέριξ, παρεδόθησαν δε τελευταίον εις τον μπέην των Σαλώνων ... "

Τρία πουλάκια κάθονται ψηλά 'ς τη Βουνιχώρα
το να τηράει τη Λιάκουρα, και τάλλο την Κωστάρτσα*,
το τρίτο το καλύτερο ρωτάει τους διαβάταις΄
"Διαβάταις που διαβαίνετε, στρατιώταις που περνάτε,
μην είδετε τς αρματωλούς και το Βλαχοθανάση,
που γέρασεν αρματωλός, 'ς τους κλέφταις καπετάνιος;
- Εμείς προψές τον είδαμε 'ς τον Έπαχτον* απόξω,
δυό μέραις επολέμαγε με Τούρκους τρεις χιλιάδες."
"Ανδρούτσο, τι κλειστήκαμε, σα να 'μαστε γυναίκες;"
Το γιαταγάνι τραύηξε κ' ένα γιουρούσι κάνει.
Του πέφτουν βόλια σα βροχή, κανόνια σα χαλάζι.
Τρεις μπάλαις του ερρήξανε, πικραίς φαρμακωμέναις.
Η μια τον πήρε 'ς το λαιμό, η άλλη μεσ' 'ς το χέρι,
κ' η τρίτη η φαρμακερή τον ηύρε 'ς το κεφάλι.
"Κόψτε μου το κεφάλι μου, να 'χετε την ευχή μου"
Κι ο Ανδρούτσος βγάνει μια φωνή, πικρή, φαρμακωμένη΄
"Παιδιά, τραυάτε τα σπαθιά, κι αφήτε το ντουφέκι.
να μη μας πάρη η Τουρκιά του Βλάχου το κεφάλι,
που γέρασεν αρματωλός, 'ς τους κλέφταις καπετάνιος."
Βλάχο, καλά καθόσουνε ψηλά 'ς τη Βουνιχώρα,
θυμήθηκες τα νιάτα σου, κ' επήρ' ο νους σ'αγέρα
και τώρα το κεφάλι σου το πήρανε οι Τούρκοι.
Το σεργιανάνε 'ς τα χωριά και παίρνουνε μπαξίσι,
'ς το Σάλωνα οι μπέηδες χούφταις φλωριά κερνάνε*.

*Κωστάρτσα: χωρίον του δήμου Βωμέας της Φωκίδος
*Έπαχτος: η Ναύπακτος
*κερνάνε: προσφέρουν μπαξίσι εις τους περιάγοντας την κεφαλήν του Βλαχοθανάση

αει ντε μωρέ Βλαχοθανάση ... ξωπίσω σου κι εμείς ...